दिवस १७ : ग्रंथ परिचय : पातंजल योगदर्शन : अध्याय २ : साधनपाद : कै.कृष्णाजी केशव कोल्हटकर
सारांश लेखन : गणेश किशोर अवस्थी
अध्याय २ : साधनपाद
स्थिरसुखम् आसनम् ॥२.४६॥
प्रयत्नशैथिल्यानन्तसमापत्तिभ्याम् ॥ २.४७॥
ततो द्वन्द्वानभिघातः ॥ २.४८॥
तस्मिन्सति श्वासप्रश्वासयोर्गतिविच्छेदः प्राणायामः ॥ २.४९॥
बाह्याभ्यन्तरस्तम्भवृत्तिर्देशकालसंख्याभिः परिदृष्टो दीर्घसूक्ष्मः ॥२.५०॥
बाह्याभ्यन्तरविषयाक्षेपी चतुर्थः ॥२.५१॥
ततः क्षीयते प्रकाशावरणम् ॥ २.५२॥
धारणासु च योग्यता मनसः ॥ २.५३॥
अध्याय २ : साधनपाद : सारांश
१) शरीर ज्या स्थितीत राहिले असता मन व शरीर ह्या दोहोस सुख व स्थिरता लाभेल अशा आसनास सुखासन असे म्हणतात !
२) शारीरिक हालचाली करण्याविषयी जी सहज प्रवृत्ती असते तो प्रयत्न होय !
३) ह्या प्रयत्नामध्ये तन्मयता व शिथिलता साधल्यानंतर आसन स्थिर व सुखावह होते !
४) आसन स्थिर झाले असता राग-द्वेष इत्यादि द्वंदाचा त्रास होत नाही !
५) शरीरातील सर्व विकृती नाहीशा होवून पूर्ण आरोग्य प्राप्त झाल्यानंतर अष्टांगयोगाचा अभ्यास सुकर होत असतो !
६) हठयोगातील २ ते ३ आसन वगळता इतर आसन हे अष्टांगयोगास निरुपयोगी आहे !
७) अष्टांग योगाचा मुख्य भर चित्ताची एकाग्रता साध्य करून पुढे वृत्तींचा निरोध करणे यावर आहे व त्यासाठी आसन स्थिर व सुखकर असणे आवश्यक आहे !
८) स्नायुस व्यायाम घडून ज्यामुळे स्नायू व अंतरइंद्रियांचे आरोग्य निट राखले जावे म्हणून हठयोगात भिन्न भिन्न आसने सांगितले आहे !
९) आपण खाल्लेल्या अन्नाचा ४ प्रकारे विनियोग होत असतो !
- ज्या भागाचा शरीराला उपयोग नाही ते मलरूपाने शरीराबाहेर टाकले जाते !
- अन्नाच्या तमोगुणापासून शरीराचे अंग-प्रत्यंग घटक बनतात !
- अन्नाच्या रजोगुणापासून प्राणशक्ती म्हणजे प्राण - अपान - व्यान - उदान - समान तयार होते !
- अन्नाच्या सत्वगुणाने अंत:करण बनत असते !
१०) आसन स्थिर व सुखावह सततच्या प्रयत्नांनी होत असते व त्याचा परिणाम म्हणून शीत-उष्ण इत्यादि त्रास होत नाही !
११) श्वास व प्रश्वास यांच्या स्वाभाविक गतीला नियंत्रित करणे म्हणजे प्राणयाम होय !
१२) बाहेर सोडल्या जाणाऱ्या वायुस प्रश्वास व त्या क्रियेस योगात रेचक असे म्हणतात !
१३) आत घेतल्या जाणाऱ्या वायुस श्वास व त्या क्रियेस योगात पूरक म्हणतात !
१४) श्वास व प्रश्वास म्हणजे पूरक - रेचक ह्यांच्यानंतर काही काळ जो रोखला जातो त्यास कुंभक असे म्हणतात !
१५) प्राणायामाने चित्तातील रजोगुणातील दोषांचा क्षय होतो !
१६) चित्तातील रजोगुणाचा क्षय झाल्याने योगाच्या पुढील अंगाचा म्हणजे धारणा व तिचा अभ्यास करण्याची योग्यता मनाच्या ठिकाणी प्राप्त होते !
१७) प्राणायाम इकडे - तिकडे हिंडता - फिरता करण्याचे अंग नाही !
१८) प्राणयाम करण्यात थोडीही चूक झाली कि त्यापासून मोठा अपाय होऊ शकतो !
१९) प्राणायमाच्या अभ्यासातील सावधानता पुढील लेखात !
२०) माझी वाचकांस नम्र विनंती आहे की पातंजल योगदर्शन ग्रंथपरीचय हि लेखमालिका आपल्या प्रीयजनांसोबत शेअर करा जेणेंकरून सर्वांस त्याचा लाभ होईल ! धन्यवाद !
0 Comments